یادداشت

گر هر دانشی واجد دو عنصر “موضوع” و ” روش ” باشد. منازعه کنونی، بحث بر سر تغییر موضوع فقه است نه روش استخراج حکم فقهی. در واقع، اگر موضوع فقه فردی، استخراج احکام شرعی افعال مکلفان است، منتقدان می خواهند این موضوع را تغییر داده، وظیفه فقه را اندیشیدن به “نظام اجتماعی مطلوب از منظر شرعی ” تبدیل نمایند.

یکی از نیازهای فکری جامعه علمی در دوره معاصر، انجام مباحث فرانظریه ای درباره فقه و حدود امکانات آن است.در بعضی نوشته هایم بالاشاره به تاثیرات این بی توجهی و بحران زا بودن نوع کاربست فقه در نظام حکمرانی در دوره معاصر پرداخته ام.

بر ای گذار از وضع موجود چه باید کرد؟ چگونه می توان سرخوردگی و احساس بیگانگی عمومی نسبت به نظم سیاسی و اجتماعی را التیام بخشید و ثبات و امید را به جامعه بازگرداند؟ پاسخ این پرسش ها، بازسازی نظام حقوقی و هنجاری است که از توانایی لازم برای بازنمایی پیکره اجتماعی و سامان بخشی به آن ناتوان است.مردم برخلاف تصور به خاطر گرانی، کمبود های روزمره و مسائلی از این دست خود را در مقابل نظم سیاسی مستقر قرار نمی دهند،و حاضر به پرداخت هزینه مواجه با آن نیستند. آنها زمانی به سمت کنش سیاسی اعتراض آمیز کشیده می شوند که گمان کنند که نظام هنجاری رسمی که توسط حکومت تولید و بر پیکره اجتماعی اعمال می شود، خود عامل بحران است. در این وضعیت قوانین نه تسهیل کننده مناسبات اجتماعی بلکه مانعی برای رسیدن به این اهداف است.

۱.  به گمانم سخنان مصطفی ملکیان در نشست بررسی دیدگاه های دینی بیژن عبدالکریمی پیچیدگی و سختی باور به امردینی را در دوره معاصر نشان می دهد. اما با این وجود، گزاره مورد ادعای بیژن عبدالکریمی یعنی « امر دینی امکان تحقق در روزگار ما ندارد و نمی‌توان التزام نظری و عملی جدی به امر دینی داشت » چندان قابلیت تحقیق پذیری ندارد.

۱-  پس از حواشی سخنان آقای رحیم پور ازغدی درباره حوزه های علمیه و نهاد مرجعیت، با فاصله نه چندان زیادی، مجددا شاهد بحث انگیزشدن رابطه میان حوزه و نظام سیاسی هستیم.فهم دقیق این رخداد منوط به درک آن به مثابه مکانی برای پدیدار شدن جریانی تاریخی است که با ورود تجدد به ایران و شکل گیری دولت مدرن ظهور یافت.

طرح مساله الزامات نظریه پردازی اجتماعی ?۱-  انگیزه ای…

دکتر فیرحی در مصاحبه اخیر خود با ویژه نامه « صد و دوازدهمین سالگرد انقلاب مشروطه در ایران » منتشره توسط روزنامه فرهیختگان، به نقادی روشنفکران دینی به خاطر بی توجهی به فقه سیاسی پرداخته است. وی در این مصاحبه می گوید: « در دوران دانشجویی و حتی الان، احساس می کنم جریان روشنفکری ما با تکیه بر فلسفه و کلام و غفلت از تاثیر فقه و امکانات فقه در حوزه زندگی سیاسی باعث تاخیر در توسعه سیاسی کشور شده است». ( ص۴۵) با فرض اینکه این نقد ناظر به روشنفکران دینی مسلمان پس از انقلاب است به بررسی آن خواهم پرداخت. انشاء الله در فرصتی دیگر دیدگاه روشنفکران عصر قاجار و پهلوی اول را در مورد فقه مورد بررسی قرار خواهم داد.

خواندن زندگی نامه فاین من به درک بهتر حیات دانشگاهی در آمریکا کمک می نماید. همچنین، کتاب نشان می دهد که برخلاف سیستم بوروکراتیک ، مدرک زده و پول محور آموزش عالی در جهان سوم، راهنمای دانشمندان برجسته تنها علائق شخصی می باشد.

بحث درباره سکولاریسم معمولاً” به دو صورت پیگیری می‌شود: الف) لغوی، ب ) اندیشه‌ای. در مباحث لغوی، شاهد رجوع به لغت‌نامه‌ها و دایره‌المعارف‌ها برای فهم معنای کلمات و مفاهیم هستیم. این واژه بیش از هر چیز با رویکردی زبان‌شناسانه و تاریخی مورد کاوش قرار می‌گیرد: چه زمانی پدیدار شده است؟ از چه ریشه‌ای مشتق شده است؟ چه معانی داشته و دچار چه تحولاتی در طول تاریخ از حیث معنا گردیده است؟ در مباحث اندیشه‌ای نیز سکولاریسم چونان ایده ذهنی است که با رجوع به متون فلسفی و کلاسیک می‌بایست فهمید شود. مجادله اصلی در این رویکرد، مجادله میان روایت‌های مختلف از نظم اجتماعی و سیاسی است: آیا می‌بایست میان نظم سیاسی ـ اجتماعی و عقاید دینی پیوند وجود داشته باشد؟ اگر بله، چرا و اگرنه باز چرا؟ در درون اندیشه دینی هم پرسش به این سؤال ختم می‌شود که آیا اندیشه دینی با سکولاریسم سازگار است یا نه؟ یا اینکه آیا امکان روایتی سازگار با آن وجود دارد یا نه؟ اما، سکولاریسم بیش از آنکه یک واقعیت ذهنی، زبانی یا لغوی باشد، امری عینی است که در پیکره اجتماعی ساخته می‌شود و عینیت‌یابی آن نه تابع تعاریف ما از مفاهیم است و نه تابع روایت‌های ما از سرشت زندگی اجتماعی.

?۱. مدت‌ها، به صرافت افتاده بودم که گزارشی…