یادداشت ها

موضوع این مقاله بررسی تاثیر روایت معنویت¬گرایانه مصطفی ملکیان از زندگی خوب بر بی¬تفاوتی اجتماعی(Social Apathy) بویژه در میان نخبگان است. بی¬تفاوتی اجتماعی در میان نخبگان می¬تواند، عوارض مهمی برای زندگی جمعی فراهم سازد .در جامعه شناسی نخبه گرایانه، جنبش ها و تغییرات اجتماعی نه محصول کنش توده¬ها بلکه حاصل مشارکت فعال نخبگان در حوزه عمومی است. از این رو، گرایش نخبگان به بی¬تفاوتی اجتماعی، باعث کاهش توان جامعه برای مواجه با مشکلات عمومی می¬گردد.

استادی بود که دانشجویان خود را مجذوب می کرد. رساله های افلاطون و ارسطو را می گشود و خوانش خود را از آنها عرضه می نمود. دانشجویان بر گردش حلقه زده بودند و مبهوت وی، نکته سنجی هایش را یاداشت می کردند. در انتهای دو ترم بهره مندی از استاد، از ما در مورد شیوه تدریسش پرسید. همه گرم تعریف و تمجید بودند و من – به نقد یا اعتراض – به او گفتم: شیوه تدریس شما پیامبرانه است. آثار بزرگان را می گشائید و چنان آنها را تفسیر می کنید که گوئی در همان لحظه این تفاسیر همچون وحی از عالم بالا نزول یافته است؛ به من لبخندی زد .

ماکیاولی در کتاب “گفتارها” ضمن روایت تجربه حکمرانی در جمهوری روم، عناصر اساسی سازنده رژیم سیاسی خوب را برمی شمارد.ماکیاولی، گزارش خود را با این فرض شروع می کند که انسان ها بالفطره حسودند و میل به شرارت جزء طبیعت آنهاست. مهار این طبیعت شریر، تنها با اتکا به “نهادها”، “قانون” و “نظام اقامه دعوی” ممکن است.ماکیاولی می نویسد، تجربه روم نشان داده است که تنها با نهادها و قوانین خوب است که می توان آدم ها را به شهروندان مدنی تبدیل کرد. او تصور نمی کند که با تربیت و یا با تقویت ابعاد معنوی در وجود هر فرد، امکان ساخت شهروندان با فضیلت و مدنی ممکن باشد. مدنی شدن و اخلاقی شدن شهروندان محصول ساختارهایی است که امکان تجاوز به حقوق دیگران را ناممکن می سازد.

هشت سال از درگذشت مرحوم احمد قابل گذشت.مرحوم احمد قابل را از دوران جوانی میشناختم. در دوره اصلاحات ،ایشان یکی از سخنرانانی بود که سالی حداقل دو یا سه مرتبه در جلسات دفاتر احزاب و انجمن های اصلاح طلب قم سخنرانی می کرد و فرصتی بود برای ما تا از ایشان بهره مند گردیم.

یکی از پرسش هایی که در مواجه با کرونا پیش روی ماست، بررسی تاثیرات بادوام این بیماری همه گیر بر شئون مختلف زندگی بشر است.در پاسخ به این پرسش شاهد روایت های اغراق آمیز از تاثیرات کرونا بر آینده بشر هستیم. اما، به گمان نگارنده این سطور باید با دیدی واقع بینانه به تاثیرات این بیماری پرداخت. در این مقاله، نویسنده سعی کرده است، به تاثیرات کرونا بر رشد “فردگرایی” و ” جمع گرایی ” در جوامع معاصر در سطوح مختلف فردی و اجتماعی بپردازد.با بررسی تجربه زیسته شده در بازه زمانی اپیدمی مشخص می شود، کرونا در بعضی حوزه ها به رشد فردگرایی و انزواجویی کمک می کند؛ در عین حال در بعضی حوزه های دیگر می تواند به تقویت نهادها، فرهنگ جمعی و روحیه همکاری میان شهروندان و ملت ها بیانجامد. در نتیجه، کرونا بیش از آنکه باعث تغییر جهت یکسویه زندگی ما به سوی فردگرایی یا جمع گرایی باشد، بیشتر به متوازن سازی سبک زندگی انسان معاصر در میانه فردگرایی و جمع گرایی کمک خواهد کرد.

امروز در حال خرید میوه، یکی از همسایگان مرا “دکتر” صدا زد؛ فروشنده به گمان اینکه من “پزشک بدن” هستم، از تخصصم پرسید: دانپزشک هستی یا … . احتمالا خوشحال از اینکه در همسایگی خود کسی را دارد که شاید در روزهای بیماری به کمکش بیاید؛ گفتم، دکتر هستم اما نه دکتر بدن بلکه دکتر سیاست و کار ما درمان معضلات سیاسی است. پاسخ داد، از جنگ می ترسد و دعا کرد که جنگ نشود.

طنین واژه “حقوق بشر” چندان رسا و دل انگیز است که هر فردی طالب آن می باشد. اما، در جهان واقع، حقوق بشر، حقوق همه انسانهای نوعی نیست.حقوقیست که انسانهان آن را کسب می کنند.کسب این حقوق نه صرفا” امری طبیعی و از پیش داده شده بلکه محصول فرآیندهای تاریخیست که از درون آن ذهنیت و شرایط جدید برآمد.

جنگ اگرچه ویرانگر است، اما موسس و تولید کننده نیز هست.جنگ یکی از عوامل زایش دولت مدرن در اروپا بوده و در خاورمیانه نیز از پس جنگ های پی در پی – و با وجود خسارت های فراوان – شاهد ظهور امکان ها و ظرفیت های جدیدی برای سامان بخشی به زندگی سیاسی و اجتماعی هستیم.یکی از دستاوردهای مهم جنگ های کنونی ، عینیت بخشی به تفکر سیاسی جدید است. دانشجویان علوم سیاسی مفاهیمی را در کلاس های آموزشی فرامی گیرند که برآمده از تجربه غربی از نظم سیاسی است؛ دولت مدرن، سکولاریسم، حقوق بشر، حقوق بین الملل و دهها مفهوم دیگر که در زمان ورود به زبان روزمره ما اموری غریب و ناآشنا می نمودند، اما حال عینیت و اهمیت آنها برای وجدان عمومی ملموس و آشکار گشته است.

۱. همانند همه “سالگردها”، سالگرد صدور فرمان مشروطت منبع الهام نوشته های ستایش آمیز از این واقعه تاریخی است.اما، به گمانم برای فهمی معاصر و انتقادی از این واقعه، نیازمند نسبت سنجی میان اوضاع و احوال جاری ، و ایده های سازنده انقلاب مشروطه هستیم، زیرا که همیشه میان “ذهنیت تاریخی” و “تجارت تاریخی ” نوعی تناسب برقرار است.

اسلام حبشی عنوانیست که فرید اسحاق (Farid Esack) به تجربه مسلمانان مهاجر در حبشه نهاده است. اسلام حبشی روایت گر تجربه زیسته شده مسلمانیست که در یک سرزمین غیراسلامی اما در صلح با مسلمانان امکان زیستن آزادانه یافته اند. این تجربه در مقابل دو تجربه ” مکی” و ” مدنی ” قرار دارد که در یکی مسلمانان سرکوب می شدند و در دیگری حاکم بودن ولی در جدال با کفار خارج مدینه.